درس نهم: حفظ و مرور آیات مشابه

1ـ حافظ قرآن باید با شناسایی مكان‌ها و مواضع آیات مشابه، به هنگام حفظ آنها دقت و تمركز بیشتری به خرج دهد و نسبت به آیات و صفحات غیرمشابه وقت و حساسیت بیشتری قائل شود. همچنین لازم است با مقایسه قسمت‌های مشابه با یكدیگر، دقیقاً مواضع اختلاف و تمایز آنها شناسایی شود. لازم به ذكر است كه اگر حافظ به طور منظم در جلسات و كلاس‌های حفظ شركت می‌كند و از محضر استاد حفظ بهره می‌برد، این آگاهی از سوی استاد به او داده خواهد شد [1] و اگر به صورت فردی كار می‌كند، لازم است در این خصوص با اساتید و حافظان باتجربه مشورت و با كمك آنها مواضع آیات مشابه را شناسایی کند.

2ـ در هنگام مرور و تثبیت آیات مشابه نیز لازم است دقت و زمان بیشتری اختصاص یابد و میزان تکرار و مرور این قسمتها از قسمتهای دیگر بیشتر باشد.

3ـ قرار دادن نشانه‌ها و رموز ویژه هم می‌تواند به حافظ قرآن در رفع مشكل مواجهه با آیات مشابه كمك كند. دستیابی به اینگونه رموز هم نیازمند دقت و توجه حافظ است. به تجربه ثابت شده است كه پایبندی هرچه بیشتر به برنامه مرور و تكرار محفوظات، حافظ قرآن را برای دستیابی به اینگونه نشانه‌ها بهتر یاری خواهد كرد. به دو نمونه از این نشانه‌ها توجه كنید:

• در مورد عبارات پایانی آیات 176 (وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ)، 177 (وَلهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ) و 178 (وَلَهْمُ عَذَابٌ مُّهِینٌ) در سوره مباركه آل عمران، استفاده از رمز «عام» توصیه شده است. این رمز از كنار هم قرار گرفتن حرف اول كلمات پایانی این سه آیه (یعنی «ع»، «ا» و «م») پدید می‌آید.
• عبارت (لِیَكْفُرُواْ بِمَا آتَیْنَاهُمْ فَتَمَتَّعُواْ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ) در آیات 55 سوره مباركه نحل و آیه 34 سوره مباركه روم عیناً‌ تكرار شده است. همین عبارت با اندكی تفاوت و به صورت (لِیَكْفُرُوا بِمَا آتَیْنَاهُمْ وَلِیَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ) در آیه 66 سوره مباركه عنكبوت آمده است. برای پرهیز از اشتباه در قرائت این عبارت در مواضع سه‌گانه فوق، یادسپاری نام سوره‌ها یا استفاده از رمز «یكی در میان» می‌تواند مفید باشد؛ توضیح آنكه حافظ به هنگام مرور باید توجه داشته باشد كه سوره مباركه عنكبوت ـ كه دارای عبارت متفاوت است ـ در میان دو سوره دیگر واقع شده، و با تكیه بر همین نكته عبارت مورد نظر را به درستی تلاوت نماید.

4ـ یكی از فوائد «حفظ شماره آیات» كمك به حافظ در تشخیص درست موارد مشابه است.

5ـ اگر عملی كردن هیچیك از راهكارهای قبلی برای حافظ ممكن نیست، داشتن برنامه مرور منظم و پیوسته و پایبندی به اجرای آن و نیز عمل به برنامه تثبیت محفوظات ـ كه در درس هفتم كیفیت آن را بیان كردیم ـ خودبخود مشكل حافظ را در مورد آیات مشابه برطرف خواهد نمود.

6ـ راهكار دیگری كه از سوی بسیاری از حافظان باتجربه مطرح می‌شود «نگارش و نوشتن» آیات و قسمتهای مشابه و مقایسه نمودن آنها با یکدیگر است. به طور كلی نگارش محفوظات تأثیر بسزایی در تثبیت بهتر آنها در ذهن دارد.[2]

* نكته: روش حفظ و مرور آیات مشابه با دیگر قسمت‌های قرآن تفاوت چندانی ندارد و تنها مستلزم دقت و تمركز بیشتر و كمی هم زحمت افزون‌تر برای مرور و تكرار می‌باشد.