حفظ قرآن با روش دیداری به دو طریق محقّق میشود؛ نخست اینکه فرد كل مقطع مورد نظر برای حفظ (برای مثال صفحه اول جزء 30) را چندین بار از ابتدا تا انتها از رو میخواند و البته این خواندن را با نیت حفظ كردن و همراه با دقت بر الفاظ آیات و محل قرار گرفتن هر آیه انجام میدهد. طریقه دیگر این است که فرد به جای خواندن مكرر كل مقطع و حفظ یكباره آن، به خواندن و حفظ كردن تكتك آیات میپردازد و سپس با كنار هم قراردادن آنها، كل مقطع را حفظ مینماید. [2]
تجربه نشان داده كه حفظ به طریقه دوم زمان كمتری میگیرد و از طرفی كیفیت كار نیز در این روش مطلوبتر است. از اینرو بهتر است برای پرداختن به حفظ قرآن از روش دوم استفاده كنیم.
لازم به یادآوری است که توصیه به استفاده از روش دیداری برای حفظ قرآن به این معنا نیست که در این فرایند هرگز از تلاوتهای ترتیل استفاده نکنیم. در ادامه خواهیم گفت که گوش دادن به تلاوتهای ترتیل رکن اصلی «حفظ قرآن به روش شنیداری» است؛ اما چنانچه در درس چهارم (آشنایی با مراحل حفظ یک مقطع) خواهیم گفت، گوش دادن به تلاوت ترتیل مقطع مورد نظر برای حفظ یکی از مراحل و گامهای اصلی و ضروری حفظ قرآن است. به علاوه گوش سپردن به ترتیل محفوظات گذشته در بحث مرور محفوظات نیز مورد استفاده حافظان قرار میگیرد.
روشهای دیگر حفظ
روشهای دیگری نیز برای حفظ قرآن پیشنهاد شده است كه از میان آنها دو روش «حفظ شنیداری» و «حفظ اشارهای» از بقیه مشهورتر است. باید توجه داشت که این دو روش ـ برخلاف روش دیداری (بصری) ـ روشهای عمومی و همگانی شمرده نمیشود و برای مخاطبان خاص و در زمانهای محدود قابل استفاه است.
روش شنیداری مبتنی بر گوش دادن مکرر تلاوت ترتیل مقطع مورد نظر برای حفظ است؛ و این گوش دادن تا زمانی ادامه مییابد که شخص اطمینان حاصل كند میتواند آن مقطع را دقیقاً مطابق با لحن مرتّل و از حفظ بخواند. استفاده از این روش به عنوان روش اصلی حفظ به سبب وجود برخی نارساییها در آن توصیه نمیشود. مهمترین نقیصه حفظ شنیداری آن است که شخص به جای حفظ آیات و عبارات قرآن، در وهله نخست به حفظ کردن «لحن مرتّل» میپردازد و به همین خاطر ـ چنانچه نمونههای فراوان آن هم دیده شده است ـ با فراموش کردن لحن قاری، دیگر قادر به تلاوت باقیمانده آیات نیست و حتی در مواردی که ـ مثلاً ـ سؤالی از میانه سوره یا صفحه از وی پرسیده شود و او نتواند لحن قاری را به یاد آورد، قادر به تلاوت مابقی سؤال نخواهد بود. به علاوه ماندگاری این نوع حفظ به مراتب از حفظ به روش دیداری کمتر است و با گذشت زمان، مقدار قابل توجهی از محفوظاتی که با استفاده از روش شنیداری حفظ شده است در معرض فراموشی قرار خواهد گرفت.
اما با این وجود، استفاده از این روش در برخی موارد مفید و حتی لازم است؛ برای افراد فاقد سواد خواندن (مانند كودكان و افراد بیسواد) و نیز افراد نابینا و كمبینا استفاده از روش شنیداری مناسبترین شیوه برای حفظ قرآن شمرده میشود.
در اینجا مجدداً تأكید میكنیم كه هرچند روش پیشنهادی و اصولی برای حفظ «روش دیداری» است، اما استفاده از تلاوتهای ترتیل در بخشهایی از فرآیند حفظ به روش دیداری اجتنابناپذیر و لازم است.
در روش اشارهای هر یك از حروف و كلمات قرآن دارای علائم حركتی مخصوص به خود است و هر یك با حركتی نشان داده میشود. حتی در مواردی برخی مفاهیم با حركات چشم و پلكها و یا علائم صوتی به حافظ تفهیم میشود. استفاده عمومی از این روش نیز به جهت وجود برخی نقاط ضعف در آن، از جمله «استفاده نكردن از روشهای دیداری و در نتیجه تثبیت نشدن مناسب محفوظات و فراموشی سریع آنها، یكسان نبودن اشارهها نزد همگان، تحمیل بار اضافی به حافظه در به یادسپاری نشانهها، محوریت یافتن حركات نمایشی به جای معنامحوری در حفظ آیات قرآن و ارائه آنها» توصیه نمیشود. البته میتوان از این روش برای كودكان مقطع پیشدبستان ـ كه توانایی خواندن ندارند ـ جهت آموزش سورههای كوتاه پایان قرآن استفاده نمود. [3]
پی نوشت:
[1] . یكی از رایجترین تقسیمبندیهای حافظه نزد روانشناسان، تقسیمبندی آن به «حافظه حسی»، «حافظه كوتاهمدت» و «حافظه بلندمدت» است. حافظه بلندمدت محل اندوختن دائمی اطلاعات است و در فرآبند آموزش ـ و از جمله در حفظ قرآن ـ عموماً با این نوع حافظه سروكار داریم. برای توضیح بیشتر ر. ك: برنارد لاول، حافظه و یادگیری، ص 26 ـ 30.
[2] . روانشناسان آموزشی روش اول را «روش حفظ جامع» و روش دوم را «روش حفظ جزء به جزء» مینامند.
[3] . برای تفصیل بیشتر ر. ك: رضا نجفی، نگاهی تحلیلی بر مبانی و روشهای حفظ قرآن كریم، ص 56 ـ 70.
سيد ابراهيم الحيدري...
برچسب : درس دوم بهترین روش حفظ قرآن, نویسنده : سيدابراهيم الحيدري ebrahimquran بازدید : 715