سيد ابراهيم الحيدري

درس دوم بهترین روش حفظ قرآن پس از اشاره به فضیلت حفظ قرآن و آشنایی مختصر با بركات آن در درس گذشته، به بیان روش پیشنهادی خود برای حفظ قرآن می‌پردازیم. مهم‌ترین و مؤثرترین روش برای حفظ قرآن كه ـ به جز گروه اندكی ـ برای عموم علاقمندان قابل استفاده است و بیشتر حافظان كلام وحی نیز از آن استفاده كرده‌اند «روش دیداری» (بصری) است. پیش از توضیح درباره ویژگی‌های این روش لازم است به یك نكته مهم اشاره كنیم و آن اینکه: مهم‌ترین اتفاق در حفظ قرآن این است كه شخص به تعداد صفحات قرآن، تصاویری را در حافظه خود ثبت می‌كند. به بیان دیگر حفظ كل قرآن یا قسمتهایی از آن، عبارت است از تهیه چندین تصویر ذهنی از صفحات قرآن و انتقال آنها به «حافظه بلندمدت». [1] طبیعی است كه هر قدر این تصاویر دقیق‌تر و واضح‌تر باشد، بازیابی آنها از حافظه و ارائه آنها، با موفقیت بیشتری توأم خواهد بود. آنچه در حفظ قرآن به روش دیداری اتفاق می‌افتد نیز چیزی جز این نیست که فرد علاقمند با پشتکار فراوان و در پیش گرفتن روشی صحیح و اصولی، بیش از هر چیز حافظه تصویری خود را به کار گیرد و ـ مثلاً ـ 604 تصویر به تعداد صفحات قرآن را در حافظه بلندمدت خود ذخیره نماید. روش دیداری بر اساس دقت و تمركز قوه بینایی بر آیات و عبارات قرآن و مكان قرار گرفتن آنها در صفحات بنا شده است. كسی كه قصد دارد صفحه‌ای از قرآن را حفظ كند، با تكرار چندباره آیات، در حقیقت آنچه را با چشم خود دیده و ضبط كرده در حافظه تثبیت می‌نماید و هر عاملی (اعم از مرور و تکرار، دقت در ارتباطات لفظی و معنایی آیات و ...) كه به حك شدن دقیق‌تر و استوارتر این تصویر در ذهن كمك كند، باید بیشتر مورد توجه فرد قرار گیرد. به ادامه بروید ... ,درس دوم بهترین روش حفظ قرآن ...ادامه مطلب

درس سوم: نكات كلیدی پیش از آغاز حفظ قرآن الف) ویژگی‌های مصحف حفظ   در درس گذشته گفتیم که مهم‌ترین نکته در حفظ قرآن به روش دیداری این است که در فرآیند حفظ كل قرآن، به تعداد صفحات این كتاب مقدس، تصاویری در حافظه بلندمدت حافظ نقش می‌بندد؛ که هر قدر این تصاویر روشن‌تر و واضح‌تر باشد، کیفیت حفظ ارتقا می‌یابد و شخص از کار خود احساس رضایت بیشتری خواهد کرد. با توجه به این نکته اصلی، به بیان مهمترین ویژگیهای مصحف حفظ می‌پردازیم. در ابتدا لازم است بیان کنیم که «مصحف حفظ» همان قرآن ویژه‌ای است كه حافظ در ابتدای كار حفظ برای خود برمی‌گزیند و ـ بنابر توصیه اكید عموم اساتید حفظ قرآن ـ بهتر است تا پایان یافتن حفظ كل قرآن، تمام فعالیت حفظ و مرور خود را با استفاده از همان قرآن انجام دهد. اما ویژگیهای این مصحف:   به ادامه بروید ... ,درس سوم: نكات كلیدی پیش از آغاز حفظ قرآن ...ادامه مطلب

درس چهارم: مراحل حفظ یك مقطع مقطع یا واحد حفظ مقداری از متن قرآن است كه حافظ در هر نوبت به محفوظات قبلی خود اضافه می‌كند. پیشنهاد می‌شود علاقمندان، حفظ مقاطع جدید را بر اساس معیار «نیم‌صفحه» یا «صفحه» انجام دهند؛ زیرا انجام این کار به فرد در جهت حاكم كردن هر چه بیشتر نظم در كار خود كمك می‌كند و حافظه نیز بهتر می‌تواند با حفظ یك مقدار ثابت (یعنی نیم یا یك صفحه) در هر نوبت خود را سازگار نماید. [1] به ادامه مطلب بروید ... ,درس چهارم: مراحل حفظ یك مقطع ...ادامه مطلب

درس پنجم: مرور (تكرار) محفوظات (1) الف) ‌اهمیت و جایگاه مرور در حفظ قرآن اگر از هر یك از حافظان موفق قرآن بپرسید كه «در فرآیند حفظ قرآن، حفظ قسمتهای جدید مهم‌تر است یا مرور و نگهداری محفوظات گذشته؟» بی‌درنگ به شما خواهد گفت: «مرور و نگهداری محفوظات گذشته». این اهمیت بدان حد است كه می‌توان ادعا كرد سهم حفظ كردن و از بر نمودن سور و آیات جدید در حفظ قرآن حداكثر 20 تا 30 درصد است و مابقی این سهم از آن «مرور و تكرار محفوظات» می‌باشد. بحث مرور از همان آغاز روند حفظ مطرح است و به تدریج و با افزایش حجم محفوظات جدی‌تر و پررنگ‌تر می‌شود. توضیحات بعدی ما در خصوص اقسام مرور، این گفته را روشن‌تر خواهد كرد. به ادامه مطلب بروید ... ,درس پنجم: مرور (تكرار) محفوظات (1) ...ادامه مطلب

درس ششم: مرور (تكرار) محفوظات (2) ج) اقسام مرور 1. مرور از حافظه بهترین و مؤثرترین روش مرور محفوظات «مرور از حافظه» است. مرور از حافظه زمانی رخ می‌دهد كه حافظ قرآن با تكیه بر حافظه آبهترین و مؤثرترین خود، سعی می‌كند محفوظات را از حفظ بخواند. در این روش حافظ، قرآن را می‌بندد و می‌كوشد محفوظات جدید یا قدیم را با کمک گرفتن از حافظه (و به عبارت بهتر، با کار کشیدن از حافظه) بازیابی نموده و بر زبان جاری سازد. نكته حائز اهمیت در این روش آن است كه حافظ نباید بلافاصله پس از مكث یا به خاطر نیاوردن عبارات و آیات به قرآن مراجعه كند؛ بلكه باید سعی كند با تأمل و دقت در محل قرار گرفتن آیه و عبارات قبلی و بعدی آن و نیز ارتباطات معنایی و لفظی كه در هنگام حفظ بین آیات برقرار نموده آنها را به یاد آورد و اگر این تأمل و دقت نتیجه‌بخش نبود، آنگاه به قرآن مراجعه كند. البته این مراجعه هم باید مراجعه‌ای مؤثر و مفید باشد؛ به این معنا كه صرفاً به دیدن قسمت مورد نظر بسنده نكرده و با دقت در مكان قرار گرفتن آیه و نیز ارتباطش با آیات قبل و بعد، بكوشد برای همیشه آن را در ذهن خود تثبیت نماید تا در مرورهای بعدی دوباره در به یاد آوردن آن دچار مشکل نشود. به علاوه، به هنگام خواندن محل اشتباه هم، بهتر است خواندن خود را از یك یا چند آیه قبل و در آیات طولانی، از ابتدای آیه آغاز نماید. ....  ,درس ششم: مرور (تكرار) محفوظات (2) ...ادامه مطلب

درس هفتم: تثبیت محفوظات الف) تثبیت محفوظات تثبیت محفوظات به چه معناست و تفاوت آن با مرور [1] چیست؟ «تثبیت» در حفظ قرآن به معنای استحكام نهایی و توأم با اطمینان محفوظات است. حافظ برای رسیدن به این نقطه، با عمل کردن به برنامه‌ای خاص و متناسب با تواناییهای خود، از آمادگی كاملی جهت ارائه محفوظات برخوردار می‌شود و خاطر خود را از بابت فراموش نكردن آنها آسوده می‌كند. برنامه تثبیت با تعریف فوق را می‌توان مقوله‌ای جدا از مرور و تكرار محفوظات دانست.[2] مرور و تكرار ـ چنانچه در درس پنجم گفتیم ـ مقوله‌ای است كه حافظ تا پایان عمر خود با آن درگیر است، اما مقوله تثبیت امری موقت است كه حافظ ـ طبق توضیحی كه در ادامه خواهیم داد ـ در مدت‌زمانی محدود به آن می‌پردازد. ...... ,درس هفتم: تثبیت محفوظات ...ادامه مطلب

درس هشتم: ترمیم محفوظات ترمیم محفوظات زمانی مطرح می‌شود كه حافظ قرآن به دلایل مختلف ـ از جمله پایبند نبودن به نظم و برنامه‌ریزی در حفظ، رخ دادن حادثه‌ای ناگوار و پیش‌بینی نشده، عمل نكردن به برنامه مرور و تکرار محفوظات و ... ـ برای مدتی كوتاه یا طولانی از برنامه حفظ و مرور فاصله می‌گیرد و در نتیجه تمام یا بخشی از محفوظات خود را فراموش می‌كند؛ به این معنا كه دیگر قادر به بازخوانی شخصی آنها یا پاسخ به پرسشهایی كه از وی می‌شود نیست. مشكلی كه عموم حافظان در چنین حالتی با آن مواجه می‌شوند احساس دلسردی، افسردگی و از دست دادن انگیزه برای شروع دوباره كار حفظ و رسیدن به كیفیت مطلوب است. ... ,درس هشتم: ترمیم محفوظات ...ادامه مطلب

درس نهم: حفظ و مرور آیات مشابه   بحث «آیات مشابه» به عبارات، آیات و صفحاتی از قرآن كریم مربوط می‌شود كه كلمات و جملات آنها با هم شباهت‌هایی دارند و همین شباهت‌ها می‌توانند حافظ قرآن را به هنگام مرور و یادآوری با مشكل مواجه سازند. بحث آیات مشابه معمولاً پس از افزایش حجم محفوظات حافظ برای او مطرح می‌شود و هر قدر میزان محفوظات حافظ بیشتر باشد، این مسئله برای او ملموس‌تر است. پیرامون حفظ و مرور آیات مشابه راهكارها و نكاتی وجود دارد كه ذیلاً به آنها اشاره می‌كنیم: ... ,درس نهم: حفظ و مرور آیات مشابه ...ادامه مطلب

درس دهم: حضور در جلسات و كلاس‌های حفظ در ابتدا باید متذكر شویم كه كار حفظ قرآن اساساً كاری فردی و شخصی است و حافظان بسیاری وجود دارند كه از ابتدا تا انتهای كار خود، استادی ندیده یا مقیّد به حضور در جلسات و كلاس‌های حفظ نبوده‌اند، اما موفقیتهای زیادی نیز کسب کرده‌اند. اما با این وجود تأكید می‌كنیم كه حضور در جلسات و كلاسهای حفظ و بهره‌مندی از توصیه‌ها و رهنمودهای اساتید حفظ قرآن از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند کار حفظ قرآن را تسهیل کند و حافظ را خیلی زودتر به مقصد برساند. بیشتر و بلكه همه حافظان موفقی که انفرادی کار کرده‌اند نیز این نكته را تأیید می‌كنند و اذعان دارند كه در صورت استفاده از تجربیات اساتید حفظ، بسیار زودتر و آسان‌تر به نتیجه می‌رسیدند. توصیه اكید ما به علاقمندان به حفظ قرآن آن است كه پیش از آغاز جدی کار سعی كنند از تجربیات اساتید این حوزه بهره‌مند شوند و چه بهتر كه این كار را با شركت در جلسات یا كلاس‌های حفظ عملی سازند؛ اما در صورتی كه این امر میسر یا ممكن نباشد این كار را از طریق مشاوره تلفنی یا حضوری به انجام رسانند. ا ... ,درس دهم: حضور در جلسات و كلاس‌های حفظ ...ادامه مطلب

درس یازدهم: جایگاه یادگیری مهارتهای ترتیل‌خوانی آیا لازم است علاقمندان به حفظ و حافظان قرآن نسبت به فراگیری مهارت‌های ترتیل‌خوانی (تجوید، صوت و لحن و وقف و ابتدا) اهتمام داشته باشند و از همان ابتدای حفظ قرآن و حتی پیش از آن، نسبت به یادگیری این فنون اقدام نمایند؟ پاسخ این سؤال مثبت است و شرط كمال حفظ و موفقیت هرچه بیشتر در این امر مقدس، تسلط بر مهارت‌های فوق است. دلیل این سخن نیز روشن است و به این نكته بازمی‌گردد كه اكثر قریب به اتفاق حافظان، قرآن را نه تنها برای بركات فردی، بلكه برای ارائه عمومی (از طریق شركت در مسابقات و محافل قرآنی) حفظ می‌كنند. البته بدیهی است كه نیّت عموم افراد هنگام آغاز حفظ همان نیل به رضای الهی و انس هرچه بیشتر با قرآن است، اما بركات عمومی حفظ قرآن هم از جمله مسائلی است كه در ادامه فعالیت‌های حافظ نمود می‌یابد. خلاصه آنكه حافظ قرآن به منظور ارائه هرچه بهتر و مطلوب‌تر محفوظات خود در محافل عمومی (اعم از مسابقات، محافل و ...) بهتر است نسبت به فراگیری مهارت‌های ترتیل‌خوانی نیز اهتمام داشته باشد. اما در اینباره توجه به دو نكته لازم است: ... ,درس یازدهم: جایگاه یادگیری مهارتهای ترتیل‌خوانی ...ادامه مطلب

درس دوازدهم: رعایت تعادل در فرایند حفظ قرآن پرهیز از افراط و تفریط و حاكم كردن تعادل نیز در هر كاری لازم و ضروری است و گرفتار شدن در دام تندروی یا كندروی، نه تنها شخص را در رسیدن به اهداف مد نظر خود ناكام می‌گذارد، بلكه ممكن است خسارت و صدمات سنگینی نیز به او وارد آورد. در امر مقدس حفظ قرآن هم توجه به «اصل تعادل» و تلاش در جهت حاكم كردن آن در روند كار از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار است و دلیل این اهمیت نیز آن است كه صدمات ناشی از افراط یا تفریط در تعامل با قرآن، صدماتی سنگین و گاه جبران‌نشدنی است. بسیار دیده شده است كه افرادی با شور و علاقه فراوان حفظ قرآن را آغاز می‌كنند، اما پس از مدتی كوتاه شور و اشتیاق اولیه آنها فروكش كرده و كار حفظ را رها می‌كنند.[1] اینگونه آسیب‌ها بیش از همه ناشی از تندروی‌های حافظان در زمانهایی از حفظ و خارج شدن آنها از مدار تعادل است. از جمله فوائد حضور در جلسات و كلاس‌ها و مشورت با اساتید حفظ همین است كه این عزیزان با اشراف و تسلط بر شرایط و روحیات افراد آنها را در مسیر درست هدایت كرده و از افراط و تفریط باز ‌می‌دارند. اما در صورتی كه حضور در جلسات حفظ یا مشورت با اساتید حفظ مقدور نباشد، حافظان قرآن با دقت در نكات زیر و سعی در عملی كردن آنها می‌توانند از آسیب‌های مورد نظر مصون بمانند: ,درس دوازدهم: رعایت تعادل در فرایند حفظ قرآن ...ادامه مطلب

درس سیزدهم: اهمیت نظم وبرنامه‌ریزی در حفظ قرآن شكی نیست كه شرط اولیه موفقیت در هر فعالیتی اهتمام به برقراری نظم در آن است و تا زمانی كه فرد كارهای خود را در چارچوب یك برنامه منظم دنبال نكند به نتیجه مطلوب نخواهد رسید. حفظ قرآن نیز از این قاعده مستثنی نیست و موفقیت و وصول به نقطه كمال در آن، وابسته به وجود نظم و برنامه‌ریزی در مجموعه این امر مقدس است. از آنجا که در حفظ قرآن كار اصلی به عهده حافظه انسان است، برقراری نظم موجب افزایش فوق‌العاده كارایی حافظه خواهد شد. این سخن را یافته‌های روان‌شناسی نیز تأیید می‌كند. به گفته یكی از روان‌شناسان: «با وجود نظم، حافظه می‌تواند بدون اشكال حفظ كند و با كمی تلاش مقدار باور نكردنی از افكار و وقایع را مجددا یادآوری نماید؛ اما بدون نظم حافظه توانایی حفظ كردن را از دست می‌دهد.» [1] تجارب شخصی حافظان نیز مؤید این نكته است و حتی می‌توان میزان توفیق هر حافظی را به اندازه توجه او به مقوله نظم دانست. اگر بپرسید: «نظم در كدام مراحل و مباحث حفظ مطرح است؟» پاسخ می‌دهیم: «در تمامی آنها و از ابتدا تا انتهای روند حفظ.» از «مصحف حفظ» آغاز می‌كنیم. پیشتر هم گفتیم كه حافظ باید بكوشد از آغاز تا پایان كار حفظ خود، از یك مصحف واحد استفاده كند. زمانهایی كه حافظ در آنها به حفظ جدید می‌پردازد باید زمانهای ثابتی از شبانه‌روز باشد (مثلاً پس از خواب شبانه و در آغاز روز). اوقات مرور او هم باید حتی الامكان اوقاتی ثابت و مطابق با یك برنامه جامع و كامل باشد و در این برنامه، زمانهای ثابتی را برای هر یك از اقسام سه‌گانه مرور (كوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت) اختصاص دهد. همچنین مطلوب آن است که حافظ در حد توان در مکان ثابتی کار حفظ و مرور خود را انجام دهد. میزان محفوظات جدید او هم در هر نوبت باید مقداری ثابت و مشخص باشد (مثلا نیم‌صفحه یا یك صفحه در روز). به میزانی که در موارد فوق اختلال ایجاد شود، کیفیت کار حفظ نیز افت خواهد کرد. برای نمونه اگر فرد یک روز پس از خواب شبانه دو صفحه حفظ کند و در روز دیگر در م,درس سیزدهم: اهمیت نظم وبرنامه‌ریزی در حفظ قرآن ...ادامه مطلب

درس چهاردهم: نمونه برنامه عملی برای حفظ ومرور آنچه تاكنون گفتیم بیان نكاتی كلی و اساسی برای علاقمندان به حفظ قرآن كریم بود. بجاست كه پیش از پایان دادن به بحث، یك برنامه عملی ساده را نیز برای این كار پیشنهاد كنیم. البته تأكید می‌كنیم كه هدف ما صرفاً بیان یك نمونه كوچك است تا راهنمایی برای عزیزان علاقمند به حفظ قرآن باشد و آنان را در برنامه‌ریزی هرچه بهتر و دقیق‌تر برای این كار یاری رساند.[1] پیش از بیان این برنامه، بد نیست بار دیگر به برخی از نكاتی كه در مطالب پیشین گفتیم اشاره‌ای داشته باشیم: ,درس چهاردهم: نمونه برنامه عملی برای حفظ ومرور ...ادامه مطلب